Қазақстанда ауыл шаруашылығы малдарының азықты тұтынуын басына есептеу

Малдардың әртүрлі түрлері мен жас топтары үшін азықтандыру нормалары мен рациондарды есептеу бойынша толық нұсқаулық

Кіріспе

Азық тұтынуды дұрыс есептеу - тиімді мал шаруашылығының негізі. Есептеулердің дәлдігіне малдың өнімділігі, жануарлардың денсаулығы және шаруашылықтың экономикалық тиімділігі байланысты. Бұл нұсқаулықта ҚР нормалары мен аймақтардың климаттық ерекшеліктері ескерілген егжей-тегжейлі есептеулер ұсынылған.

Барлық есептеулер ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің нормативтеріне негізделген және әртүрлі өндірістік жүйелерге бейімделген.

1. Ірі қара мал

Сауын сиырлар

Есептеу тірі салмақ пен өнімділікке негізделеді:

• Негізгі қажеттілік: 100 кг тірі салмаққа 1,8-2,2 кг құрғақ зат
• Өнімге қосымша: 1 л сүтке 0,4-0,5 кг концентрат
• Дөрекі азықтар (шөп): 100 кг тірі салмаққа 2-3 кг
• Шырынды азықтар (силос): 100 кг тірі салмаққа 4-6 кг
• Тамыр жемістер: 100 кг тірі салмаққа 1-1,5 кг

600 кг салмақтағы, күніне 25 л сүт беретін сиыр үшін есептеу мысалы:

• Шөп: 600 кг × 2,5 кг/100 кг = 15 кг
• Силос: 600 кг × 5 кг/100 кг = 30 кг
• Концентраттар: 25 л × 0,45 кг/л = 11,25 кг
• Тамыр жемістер: 600 кг × 1,2 кг/100 кг = 7,2 кг
• Тұз: күніне 100-150 г
• Азықтық бор: күніне 50-80 г

Құрғақ сиырлар

• Шөп: күніне 8-12 кг
• Силос: күніне 15-20 кг
• Концентраттар: күніне 2-3 кг
• Минералды қоспалар: күніне 100-120 г

Ірі қара малдың төлі

Жасы	Сүт/САҚ (л)	Шөп (кг)	Концентраттар (кг)
0-2 ай	6-8	0,1-0,5	0,2-0,5
3-6 ай	2-4	1-2	1-2
6-12 ай	-	3-4	2-3
12-18 ай	-	5-6	2-2,5

2. Қой мен ешкі

Аналықтар

• Жайылымдық кезең: күніне 6-8 кг көк балауса
• Қоралық кезең: 1,5-2 кг шөп, 0,5-1 кг силос, 0,2-0,4 кг концентрат
• Буаз аналықтар (соңғы 2 ай): қосымша 0,2-0,3 кг концентрат
• Емізулі аналықтар: қосымша 0,3-0,5 кг концентрат

Қошқар-өндірушілер

• Шағылысу кезеңінен тыс: 2-2,5 кг шөп, 0,5-0,8 кг концентрат
• Шағылысу кезеңі: 2,5-3 кг шөп, 1-1,5 кг концентрат
• Минералды қоспалар: күніне 15-20 г

Қой төлі

Жасы	Сүт (л)	Шөп (кг)	Концентраттар (кг)
0-1 ай	0,8-1,2	-	0,05-0,1
1-3 ай	0,5-0,8	0,2-0,4	0,1-0,2
3-6 ай	-	0,6-0,8	0,2-0,3

3. Шошқа

Мегежіндер

• Бос: күніне 2,5-3 кг құрама жем
• Буаз (алғашқы 84 күн): күніне 2,5-3 кг
• Буаз (85-114 күн): күніне 3,5-4 кг
• Емізулі: күніне 5-7 кг (2,5 кг + әр торайға 0,4-0,5 кг)

Айғыр-өндірушілер

• Шағылысу кезеңінен тыс: күніне 2,5-3 кг құрама жем
• Шағылысу кезеңі: күніне 3,5-4 кг құрама жем
• Көк жемшөп: күніне 1-2 кг

Бордақылаудағы мал

Тірі салмақ (кг)	Құрама жем (кг/күн)	Орташа тәуліктік өсім (г)
20-40	1,2-1,6	400-500
40-70	1,8-2,5	600-700
70-110	2,8-3,2	700-800

4. Жылқы

Жұмыс жылқылары

• Жеңіл жұмыс: 8-10 кг шөп, 2-3 кг сұлы
• Орташа жұмыс: 10-12 кг шөп, 3-4 кг сұлы
• Ауыр жұмыс: 12-14 кг шөп, 4-6 кг сұлы
• Тұз: күніне 30-40 г

Асыл тұқымды биелер

• Бос: 8-10 кг шөп, 1,5-2 кг концентрат
• Буаз (9-11 ай): 10-12 кг шөп, 3-4 кг концентрат
• Емізулі: 12-14 кг шөп, 4-5 кг концентрат

5. Құс

Жұмыртқалағыш тауықтар

• Өнеркәсіптік топ: күніне 110-120 г толық рационды құрама жем
• Ата-аналық топ: күніне 120-130 г
• Жұмыртқалағыштығы 90%: әр 10% артуына қосымша 5-7 г

Бройлерлер

Жасы (күн)	Құрама жем (г/күн)	Жалпы тұтыну (кг)
0-10	15-25	0,2
11-24	50-90	1,2
25-42	100-160	3,0

6. Аймақтық коэффициенттер

Қазақстанның аймақтары бойынша нормаларды түзету

• Солтүстік Қазақстан (қыс): энергия нормаларына +15-20%
• Таулы аудандар: нормаларға +10-15%
• Далалық аймақтар: құрғақ жел кезеңінде +5-10%
• Оңтүстік Қазақстан (жаз): минералды бөлікті 10%-ға арттыру

7. Жылдық қажеттілікті есептеу

Есептеу формуласы

Жылдық қажеттілік = Тәуліктік норма × Күн саны × Бас саны × Сақтандыру қоры коэффициенті (1,1-1,15)

100 сауын сиыры бар ферма үшін есептеу мысалы

• Шөп: 15 кг × 365 күн × 100 бас × 1,1 = 602 250 кг (602,25 т)
• Силос: 30 кг × 365 күн × 100 бас × 1,1 = 1 204 500 кг (1 204,5 т)
• Концентраттар: 11,25 кг × 365 күн × 100 бас × 1,1 = 451 688 кг (451,7 т)

8. Оңтайландыру бойынша ұсыныстар

Азық шығынын азайту

• Дұрыс сақтау: шығын 5-7%-дан аспауы керек
• Заманауи жемсалғыштарды қолдану: 10%-ға дейін үнемдеу
• Жейтіндей етіп азықтандыру: қалдықты 3%-ға дейін азайту
• Жемсалғыштарды үнемі тазалау: қышқылдануды болдырмау

Тиімділікті арттыру

• Рационды барлық қоректік заттар бойынша теңестіру
• Премикстер мен АЕМҚ қолдану
• Азықтың қоректілігіне үнемі талдау жасау
• Азық конверсиясын бақылау

Қорытынды

Азық тұтынуды дәл есептеу - табысты мал шаруашылығының негізгі факторы. Азық базасын дұрыс жоспарлау малдың жоғары өнімділігін қамтамасыз етуге, азықтық стрессті болдырмауға және өндіріс шығындарын оңтайландыруға мүмкіндік береді.

Азықтандыру нормаларын нақты өнімділік пен ұстау жағдайларын ескере отырып үнемі қайта қарау азықтандырудың максималды тиімділігіне қол жеткізуге және шаруашылықтың рентабельділігін арттыруға мүмкіндік береді.