Бруцеллез туралы нені білу керек?

Бруцеллез туралы нені білу керек?

Бруцеллез – Африканың  ну ормандарынан бастап Алясканың мұз құрсанған аймақтарына дейін таралған ауру.  Ол туралы біздің дәуірімізден 4 ғасыр бұрын өмір сүрген Гиппократтың еңбектерінде де баяндалған. Ғалымдардың түрлі ізденістерінің нәтижесінде бруцеллездың адамға жан-жануарлардан  жұғатыны дәлелденді. Аурудың қоздырғыш микробын алғаш тапқан Давид Брюстің құрметіне орай 1920 жылдан бастап  ол Brucella деп аталған. Адамда ғана емес, жан-жануарлар мен да жабайы аң-құстар және  жәндіктерде де кездесетін болғандықтан бруцеллезды  әрбір халық өзінше атап, оны емдеуде түрлі ем-домды қолданған.

Қазақтар сарып деп атаған бұл ауру Қырым соғысынан (1853-1856 жж.) кейін патшалық  Ресей арқылы  Орта Азия елдеріне кең таралған. Бүгінде ол адамзат үшін аса қатерлі жұқпалы аурулар санатына кірмейді. Осыған қарамастан ветеринар көмегіне уақытылы жүгінбейтін шаруашылық иелері үшін одан төнетін қауіп сейілген жоқ. Сондықтан  мамандар мал мен құсынан бруцеллез белгісін анықтаған кезде олардың шешімімен келіспей, дауласып жататындар әлі аз емес.

Мамандардың сөзіне қарағанда, мал мен құстың ауырған-ауырмағандығын тек ветеринариялық зертхана әдістерімен ғана білуге болады десек те аурудың   кейбір белгілері аздап болса да әр түлікте әрқилы  білінеді. Мәселен  ауру қой, ешкі,  сиыр, түйенің буындары ісініп, ақсаңдай бастайды. Асқынған кезде аналықтарының  желіні, аталықтарының жыныс безі ісінеді.  Жылқыда өзге түліктер сияқты іш тастау болмағанмен,  желке, жон еттері қабынып, шықшыты іріңдейді. Сондай-ақ буындары ауыратын болғандықтан, тез болдырып, ақсап қала береді. Дегенмен жылқы өзге түлікке қарағанда бруцеллезбен сирек ауырады.

Мал дәрігерлерінің айтуынша, мал іш тастағанда бөлінетін заттармен бірге шығатын микробтардың  жұғуы (80%) сәуір-шілде айларында көп кездеседі. Сонымен қатар микробтар малдың зәрі мен тезегі арқылы да қора-қопсы мен жайылым, cуаттарды да  ластайтын есте ұстаған жөн. Бруцеллез адамға ауру малдың сүті мен етінен және одан жасалатын кілегей, қаймақ, айран, ірімшік, құрт, қымыз, май, шұбат ғана емес, терісі, жүні, түбіті арқылы да жұғады.

Бруцеллезбен ауырған биені сауу қауіпті және ондай биелердің сүтінен қымыз дайындауға тыйым салынады. Сиыр бруцеллезымен адам сирек ауырады. Ал сиырлардың қой, ешкі бруцеллезын жұқтыруы өте қауіпті. Егер қой, ешкі малдарының бруцеллезы адамға жұқса бұл өте қатерлі, ұрпақсыз қалдыруы да мүмкін. Ғалымдар бруцеллез қоздырғыштарының теріден де өтетіндігін және ас қорыту,  тыныс жолдары мен  адамның көзі арқылы да жұғатынын анықтап отыр.  Қоздырғыштар ауру малдың бауырында, көк бауырында, желінінде, сүйек майында көп кездеседі екен.

Жалпы ветеринариялық қағидалар бойынша жануарлардың бруцеллезын уақытылы айқындау мақсатында шаруашылықтарда ірі қара малдың аналық басында жылына екі рет; аталық малдарда тоқсан сайын, ал қалғандарында  жылына бір рет.  Қой мен ешкінің  аналық басында  ұрықтандырар алдында және төлдеу науқанынан кейін, аталықтарында шағылыстыруға дейін және кейін жылына екі рет,  ал қалғанынында  жылына бір рет жүргізу ұсынылады. Түйе жылына бір рет, ал жылқы  бруцеллезге күдіктенуге негіз болатын белгілері анықталған кезде зерттеледі.

Мамандардың пайымдауынша, бруцеллездың таралуына адамдардың да қатысы бар. Басқа жақтан мал сатып алғандар  көп жағдайда мал дәрігерлерін ескертпей табын не отарға қосады. Ауруы  анықталған малдың төлін етке өткізбей алып қалады. Қора-жайға көктемде және күзде дезинфекция жұмыстары жүргізілмейді. Сондай-ақ, бруцеллез анықталған ауладағы мал ғана емес ит пен мысықты та зерттету керектігін ескере бермейді. Жалпы мал мен құсты ғана емес ит пен мысықтың қанын жыл сайын тексертіп тұрған дұрыс. Аурудың алдын алу үшін есте ұстайтын тағы бір жайт малдың шуын немесе өлі туған төлді өртеп немесе мал қорымына тастау қажет.  Өйткені аурудың микроптары малдың тезегінде, зәрінде, ластанған суда 40 күнге дейін өмір сүреді және суыққа төзімді келеді. Мысалы, қар мен мұзға түскен қоздырғыш 2 айға дейін шыдайды. 5-6 градустық суық оны тек 35 күннен кейін, ал 20 градустық аяз 20 күннен кейін ғана өлтіре алады. Сондай-ақ, ауыру сиырдың сүтінен жасалған сары май, құрт, ірімшіктерде  40-60 күнге дейін өмір сүреді. Ал тұздалған етте ол 1,5  айға дейін өлмейді. Микробтар жер қыртысы мен қида 4 айға дейін  өмір сүреді. Микроб тек күннің тура түскен сәулесінен және қайнатқаннан ғана тез өледі. Мысалы, суды 50 градусқа дейін қайнатқанда 1 сағатта, 70 градуста 10-15 минутта, ал қайнаған суда бірден қырылады.

Ерлік ЕРЖАНҰЛЫ