Қой жүнін қашан кәдеге асырамыз?

Бұрын «Мал өсірсең қой өсір, өнімі оның көл-көсір» деуші едік. Бүгінде ауыл тұрғындары қойды тек еті үшін бағатын болды. Өйткені жүнге сұраныс жоқ. Мәселен, Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметіне қарағанда, былтыр елімізде 40,4 мың тонна қой жүні өндірілгенімен, 10,7 мың тоннасы (26,5%) ғана өңделген. Оның да 6,8 тоннасы шетелге экспортқа кеткен. Сатып алушылар негізінен Қытай, Ресей және Моңғолия елдері. Яғни жүннің 73,5% өңделмей қоймада қалып қойды. Өйткені жүн өңдейтін 13 өндіріс орнының төртеуінің ғана биязы жүнді ғана өңдеуге мүмкіндігі бар. Қалған кәсіпорындар – киізден және қылшықты жүннен илеп жасалған аяқ киім шығаратын фабрикалар. Былтыр сұраныстың жоқтығынан жүн өңдейтін бұл кәсіпорындардың алтауы жұмыс істеген жоқ, ал өзгелері өндірістік қуатының тек 29,7 пайызын ғана пайдаланды. Сондықтан бұл сенаторлар Парламент төрінде қозғап, Премьер-Министр Әлихан Смайыловтың атына депутаттық сауал жолдады. Олардың айтуынша, елімізде қой жүнінің 56 пайызы жеке қосалқы шаруашылықтарда, 40 пайызы шаруа және фермер қожалықтарында, тек 4 пайызы ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында өндіріледі. Өндірілген өнімнің 70 пайызы қылшықты және жартылай қылшықты, 30 пайызы биязы және жартылай биязы жүн. Әйтсе де, Қазақстанға тоқыма өнеркәсібінің 90 пайызға жуық өнімі шетелден әкелінеді. Бұл негізінен қосылған құны жоғары дайын өнімдер. Атап айтқанда иірілген жіптер, маталар, кілем бұйымдары.

«Қазақстанда қой жүні де мұнай тәрізді экспортталатын бағытты құраған болар еді. Мысалы, Аустралия әлемдік нарыққа жүннің 1 килограмын 18 АҚШ доллардан өткізеді. Міне, ондаған жылдар бойы бұл ел бүкіл әлемдік жүн көлемінің шамамен 25%-ын өндіреді, жыл сайын сол елде 3 миллиард АҚШ доллардан астам сомаға өнім шығарылады. Отандық алыпсатарлар биязы қой жүнінің бір килограмын 100-150 теңгеден қабылдайды. Осындай бағамен шаруаларға жүн тапсыру тиімсіз. Қой қырқу кезінде ол жұмыскерді жалдау үшін қойдың бір басына шамамен 300-500 теңгеге дейін жұмсайды, содан кейін өткізу жолдарын іздестірумен болады, ал соңында жүнді өртеп жібереді», – дейді Мұхтар Жұмағазиев. Сенатордың сөзіне қарағанда, қойдың жүні – көнеден келе жатқан жылытқыш, ерекше микроқұрылымының арқасында тамаша табиғи балама минералды талшық, ауа өткізгіш, суыққа да, ыстыққа да төзімді. Жоғары энергетикалық шығындарды талап етпейтін, өзіндік құны төмен экологиялық шикізат. Құрылыс материал ретінде тек қана ішкі нарықта емес, шет елдерде де сұранысы бар. Сондықтан жүнді қайта өңдейтін кәсіпорындарды аумақтар бойынша бөлуге, қылшықты жүнді терең өңдеу және одан мүлдем жаңа тауарларды – өнеркәсіптің барлық салаларында іс жүзінде пайдаланылатын, қосылған құны жоғары тоқыма емес материалдарды өндіру жөніндегі жаңа технологиялық өндірістерді салуға деген тәсілдерді қайта құру қажет.

Ерлік ЕРЖАНҰЛЫ